Związek szczęścia z wartościami Lipiec 8, 2018 23:02
Współczesny człowiek zdecydowanie preferuje odrębną utopię szczęścia. Wybiera szczęście, które jest oderwane od tradycyjnych więzi międzyludzkich, jak również od miłości oraz prawdy. Ponadto wybiera szczęście oderwane od odpowiedzialności oraz zdrowego rozsądku. Świadomie decyduje się zatem na całkowity relatywizm oraz związany z tym relatywizmem nihilizm wartości, szczególnie wartości absolutnych. Dodatkowo wybiera równie świadomie całkowitą pustkę zarówno aksjologiczną, jak również moralną i religijną oraz światopoglądową. W świecie ponowoczesnym nie obowiązuje prawie żadna wspólnie z innymi uznawana wartość. Jedynym wyjątkiem zdaje się być wyzbyta moralnego osądu tolerancja, jak również wyzbyta moralnych odniesień demokracja. Raczej jest niemożliwe, aby tak praktykowana tolerancja czy też demokracja stanowiła jakąkolwiek rzeczywistą wartość. Tym samym nie może stanowić nośnika innych wartości. W efekcie pojawiają się coraz częściej irracjonalne sytuacje, w których to wyniki demokratycznych rzekomo wyborów są traktowane jako pewnego rodzaju zagrożenie tejże demokracji.
Wartości w świecie ponowoczesnym, jak również w świecie przednowoczesnym, są przedmiotami oraz przekonaniami, które determinują względnie podobne przeżycia psychiczne i działania jednostek. W ujęciu kulturowym wartości stanowią powszechnie pożądane w każdym społeczeństwie przedmioty posiadające symboliczny charakter, jak również powszechnie tolerowane sądy zarówno egzystencjonalne, jak również normatywne, czyli orientacje wartościujące. Samo pojęcie wartości jest mieszaniną takich słów i ich znaczeń, jak: godność, honor, powaga.
Wszystkie wartości kształtują zatem system wartości, który stanowi zespół wartości uporządkowany według stopnia ważności. Powiązania między wartościami nie są wyłącznie liniowe. Do ujawnienia hierarchii wartości dochodzi najczęściej w sytuacji konfliktowej, gdy konieczny jest wybór i rezygnacja z danych wartości. Czym zatem jest owa wartość?
Wartość może stanowić zatem dowolny zupełnie przedmiot, idea lub instytucja któremu jednostka przypisuje ważną rolę w życiu, a dążenie do jego osiągnięcia traktowane jest jako konieczność ze względu na zaspokajanie potrzeb jednostki. Natomiast zewnętrznym przejawem posiadania konkretnych wartości jest możliwe do zaobserwowania zachowanie człowieka.
Wartości pełnią również rolę kryteriów wyboru w dążeniach ogólnospołecznych. Wyznaczają standardy integracji każdej jednostki ze społeczeństwem, jak również wpływają na społeczne różnicowanie się sfery osobowości ludzkiej. Wartości są zatem cechami, które stanowią o nietypowych walorach kogoś bądź czegoś.
Wartości mogą być zarówno obiektywne, jak również normatywne. Tym samym zobowiązują dana jednostkę moralnie. W takim ujęciu wprowadza się swego rodzaju rozróżnienie pomiędzy wartościami i etosem, gdzie etosem nazywa się sferę wartości kształtowaną oraz uznawaną przez tego oto konkretnego człowieka (lub grupę ludzi, pewną kulturę). Tak pojmowana sfera wartości jest subiektywna i może być diametralnie różna od sfery obiektywnej.
Niemniej wartości pozostają między sobą we wzajemnych relacjach oraz kształtują pewną hierarchię. Do najniższych zalicza się takie wartości, jak:
· wartości utylitarne, czyli użyteczne i nieużyteczne;
· hedonistyczne, czyli związane z przyjemnościami oraz nieprzyjemnościami, a do których zaliczają się wartości stricte zmysłowe, jak: węch, wzrok, słuch, dotyk, zapach, smak;
· witalne, czyli takie, które związane są z życiem oraz ze śmiercią;
· duchowe, wśród których można wyszczególnić takie, jak: poznawcze (wola czystego poznania prawdy), prawne (porządek – nieporządek, poczucie hierarchii i sprawiedliwości), estetyczne (piękno – brzydota).
Według innego podejścia wartości są odnoszone do wszystkiego, a zatem również do najbardziej nietypowych sytuacji, gdyż są abstrakcyjne oraz ogólne. Można wyszczególnić zatem takie rodzaje wartości, jak:
· wartości autoteliczne, do których zaliczają się wartości: autonomiczne, naczelne, centralne, zajmujące najważniejsze miejsce w hierarchii wartości, a realizacja tych wartości jest dobrem samym w sobie;
· wartości instrumentalne, czyli takie, które są wartościami podrzędnymi, o znacznie niższym znaczeniu; są one również elementem pomocniczym w osiąganiu wartości najwyższych (autotelicznych) mają one charakter wykonawczy, służą w wykonywaniu celów wyższych;
· wartości uznawane, które posiadają korzenie społeczne i wiążą się z przekonaniami, które to precyzują ich obiektywne znacznie w środowisku społecznym;
· wartości odczuwane, które wywodzą się z indywidualnych skłonności człowieka i są związane z emocjami, odczuwaniem ich atrakcyjności;
· wartości zinternalizowane, które są w rzeczywistości uznawane przez jednostkę i społeczeństwo, a z pomocą których dana jednostka określa siebie samą;
· wartości allocentryczne, czyli takie, które są umiejscowione na zewnątrz Ja jednostki;
· wartości egocentryczne, które znajdują się w Ja jednostki.
Wszystkie powyżej wymienione wartości pomagają w ukształtowaniu wartości absolutnych, czyli najwyższych. W utworzeniu wartości absolutnych pomagają również takie rodzaje wartości, jak:
· wartości religijne (pobożność, pokora, posłuszeństwo);
· wartości naukowe (prawdziwość, neutralność);
· wartości etyczne (dobro, prawda);
· wartości estetyczne (piękno);
· wartości polityczne (wolność).
Najważniejsze są jednakże wartości absolutne, które są skoncentrowane wokół kwestii świętości. Im dana „wartość jest wyższa tym bardziej jest trwała, mniej zależna od organizmu, daje głębsze zadowolenie i jest łatwiej dzielona z innymi ludźmi” . Niestety obecnie wartości zaczynają zanikać, a wręcz przeobrażać się. W świecie ponowoczesnym pojawia się nowy wizerunek człowieka z nowym zupełnie systemem wartości. Człowiek ponowoczesny jest zatem:
· bardziej ikoniczny niż logiczny;
· bardziej wrażliwy emocjonalnie niż intelektualnie;
· bardziej intuicyjny niż krytycznie analizujący;
· bardziej uwrażliwiony na chwilowe odczucia niż na zjawiska dokonujące się w dłuższej perspektywie czasowej.
Ponadto jest to człowiek znacznie bardziej poddany coraz to nowej informatyzacji niż interpersonalnej komunikacji. Bowiem życie we współczesnym społeczeństwie informatycznym, w którym informacja stała się podstawowym towarem na sprzedaż i w którym forma jest ważniejsza niż treść komunikacji, faktycznie modyfikuje nasz sposób bycia i funkcjonowania. W minionych epokach człowiek funkcjonował głównie w oparciu o to, kim był oraz jakimi cechami, zdolnościami czy umiejętnościami dysponował. Jego sytuacja zależała przede wszystkim od tego, co osiągnął w pracy nad sobą. On i jego najbliższe otoczenie odgrywało zwykle decydującą rolę w wychowaniu, w procesie identyfikacji i socjalizacji, w wyborze filozofii i drogi życia. Dzisiaj w wielkim stopniu wpływają na danego człowieka informacje, które do niego docierają. Tego rodzaju informacje na nowo kształtują sposób myślenia każdej jednostki, jak również jej sposób decydowania oraz działania.
Ponowoczesność propaguje wolność oraz równe prawa dla wszystkich ludzi. Natomiast z drugiej strony ponowoczesność prowadzi do coraz to bardziej okrutnych, a zarazem zamaskowanych, form dyskryminacji oraz nierówności społecznych. Jednocześnie pojawiają się znacznie większe rozbieżności między niezwykle optymistycznymi sloganami głoszonymi w mediach, a nieludzką często rzeczywistością, w której zwierzęta bywają bardziej chronione niż ludzie. Z jednej strony ponowoczesność absolutyzuje ludzki umysł, naukę i postęp techniczny. Jednakże postnowoczesny człowiek coraz bardziej boleśnie odczuwa negatywne efekty rozwoju materialnego, co niestety jest konsekwencją dojrzałości duchowej. Dlatego też w społeczeństwie ponowoczesnym wzrasta rozczarowanie oraz frustracja. Tym samym powstają nowe choroby fizyczne, a także nowe zaburzenia natury psychicznej. W związku z tym wzrasta przemoc oraz przestępczość. Znaczna większość społeczeństwa cierpi na realizację podstawowych dóbr oraz usług. Dlatego też zanikają wartości absolutne.
Problemy egzystencjalne towarzyszą człowiekowi przez całe życie. Pytanie o sens życia i śmierci rodzą się i istnieją bez względu na wiek, wykształcenie, czy wyznanie religijne. W niektórych okresach życia problemy te stają się bardziej wyraźne, w innych nieco już przygaszają, co może być spowodowane akceptacją kruchości ludzkiego życia i nieuchronności śmierci. Świat znajduje się bowiem zawsze na granicy życia i śmierci, co jest szczególnie wyraźne w sytuacjach przełomowych, jak zagrożenie wojną. Egzystencjaliści nazywają takie momenty sytuacjami granicznymi. Nastrój rezygnacji, czy też bunt przeciwko własnemu losowi, jak również poczucie beznadziejnej walki, do jakiej jest niejako zmuszana jednostka z siłami natury, przyczynia się do wzmagania się stałych pytań o sens istnienia, wolność i odpowiedzialność człowieka, stosunek do innych ludzi i świata.
Los człowieka przedstawia się jako konflikt, czy też dramat, a czasem niekiedy nawet jako tragedia. Jednocześnie dotychczasowa filozofia nie była w stanie udzielić na tego typu pytania jednoznacznych odpowiedzi. Myśli egzystencjalizmu są kontynuacją dawnej tradycji filozoficznej, która skupiała się głównie na problemie człowieka. Jednakże nagły wybuch filozofii egzystencjalnej, a w tym ludzkich myśli o śmierci i życiu, powstał w skutek różnorodnych przyczyn danej epoki. Przyczyn, które posiadały charakter polityczny, jak również społeczny oraz kulturalny.
Istnienie każdej jednostki ludzkiej jest w metafizyczny sposób zespolone ze światem. Człowiek i świat tworzą jedność. Zatem odpowiedź na pytanie o sens świata jest jednocześnie odpowiedzią na pytanie o sens istnienia ludzkiego. Zatem śmierć, mimo iż wydaje się być swego rodzaju zakończeniem procesu życia, czy też granicą wszystkich możliwości, może stanowić również miejsce, w którym życie człowieka potrafi być najpełniej odsłonięte. W momencie rozmyślania nad śmiercią, człowiek powinien wytrzymać strach oraz wewnętrzne lęki, a tym samym wesprzeć się wartościami absolutnymi. Przeciwnie, człowiek powinien ujrzeć w swoich lękach przed śmiercią indywidualną możliwość bycia i docenić poszczególne wartości. Tak jakby dopiero w lustrze miał ujrzeć prawdziwy obraz swojej osoby i tym samym sens swojego życia.
Do jednych z głównych warunków, które należy spełnić poprzez zadanie pytania o sens życia, jest założenie w pytaniu zasady wzajemnego uzupełniania się życia oraz śmierci, która jest niejako odmówieniem życia. Jest to podstawowy warunek wszystkich rozważań nad śmiercią.
Powyższe pytanie o sens życia nie domaga się żadnej definicji życia czy też śmierci. To raczej definicja czynnej oraz świadomej dyspozycji życia, które przez myślicieli było określane jako właściwe bycie – ku – śmierci. O sens życia człowiek zapytuje zatem przyjmując postawę wybiegania niejako ku śmierci, czyli wybiegania w ogólnie rozumianą możliwość. W związku z tym życia doświadcza człowiek w skutek samego nastawienia się na możliwość indywidualnej niemożliwości przebywania wśród możliwości.
aut. Karolina Walczykowska
Literatura
http://www.legitymizm.org/bycie-ku-smierci, 18.12.2014 r.
Mises L. von, Teoria a historia. Interpretacja procesów społeczno-gospodarczych, PWN, Warszawa 2011.
Tatarkiewicz W., Historia filozofii, Tom 3, Warszawa 1958.
www.oneworld-manycultures.kpsw.edu.pl, 18.12.2014 r.
www.positivo-therapy.pl
tel.: +48 669 832 819
mail: info@positivo-therapy.pl